11 Informatie voor de patiënt
In de bevraging zijn er een aantal vragen gesteld over de informatie die aan de patiënt gegeven wordt en naar de administratie van de geïnformeerde toestemming.
We zien op grond van de vragenlijsten dat er verschillende informatiebronnen gebruikt worden. Bij de terreinaudit zagen we een pluraliteit aan schriftelijke communicatiemiddelen met informatie over het bevallingstraject voor de patiënten. Er is ook een verschil in hoe de geïnformeerde toestemming geadministreerd wordt. Daarom dat we hier resumeren wat de juridische verplichtingen omtrent de geïnformeerde toestemming in de Belgische wetgeving zijn.
11.1 Juridische voorwaarden voor een geïnformeerde toestemming
De geïnformeerde toestemming is neergelegd in artikel 8 van de Wet van 22 augustus 2002 betreffende de rechten van de patiënt (wet patiëntenrechten).
De patiënt heeft het recht om geïnformeerd, voorafgaandelijk en vrij toe te stemmen in iedere tussenkomst van de beroepsbeoefenaar.
Om geïnformeerd te kunnen toestemmen heeft de patiënt volgens artikel 7 § 1 wet patiëntenrechten het recht om van de zorgverlener alle relevante informatie op een begrijpelijke manier gecommuniceerd te krijgen.
“De patiënt heeft tegenover de beroepsbeoefenaar recht op alle hem betreffende informatie die nodig is om inzicht te krijgen in zijn gezondheidstoestand en de vermoedelijke evolutie ervan.”
Meer gericht op de zorg rond de bevalling, hetgeen een tussenkomst is van de beroepsbeoefenaar, betreft de informatie volgens artikel 8, § 2 Wet patiëntenrechten “het doel, de aard, de graad van urgentie, de duur, de frequentie, de voor de patiënt relevante tegenaanwijzingen, nevenwerkingen en risico’s verbonden aan de tussenkomst, de nazorg, de mogelijke alternatieven en de financiële gevolgen”.
Deze informatie moet in duidelijk taal gecommuniceerd worden. Dat betekent dat de patiënt in staat moet worden gesteld om de informatie die gegeven wordt te kunnen begrijpen. In medische urgentie verandert de informatie die gegeven moet worden, maar ook in dat geval dient de voor dat scenario relevante informatie nog steeds te worden gegeven en worden begrepen door de patiënt.
Zwangeren worden als een kwetsbare groep gezien vooral omwille van de fysieke kwetsbaarheid wegens het ongeboren kind. Dit maakt dat het nog belangrijker is dat alle relevante informatie met betrekking op zowel moeder als kind worden gegeven. Daarbij is het essentieel dat gegarandeerd wordt dat de informatie ook goed begrepen is en dat de moeder vrijwillig kan toestemmen.
Uit interviews blijken verschillende methoden van informatieoverdracht. We zien dat de inhoud van de verschafte informatie varieert van instelling tot instelling. Verschillende ziekenhuizen die we bezochten tijdens de terreinaudit beschikken over een standaard educatieplan voor patiënten. Ongeacht de aangewende middelen blijft de doelstelling dat de patiënt de informatie niet alleen gekregen, maar ook begrepen heeft. Het specifieke belang van de ontslagbrief lijkt eerder communicatie met andere zorgverleners dan met de patiënten.
Het “voorafgaandelijk” toestemmen betekent niet dat er in een spoedgeval niet gehandeld kan worden wanneer er geen duidelijkheid aanwezig is omtrent de wilsuitdrukking van de patiënt.1 Dit dient echter wel schriftelijk in het patiëntendossier worden vastgelegd.
De schriftelijke vastlegging van de geïnformeerde toestemming is een wettelijke vereiste wanneer de patiënt of beroepsbeoefenaar daar om verzoekt en dat de patiënt of beroepsbeoefenaar daarmee instemt.2
In die zin is de aanwezigheid van de notitie van de geïnformeerde toestemming niet altijd een verplichting en is het soms dus tegenaangewezen. Echter is dit laatste een eerder theoretisch gegeven.
De informatie kan grotendeels schriftelijk zijn, maar er is altijd een deel mondelinge communicatie tussen de beroepsbeoefenaar en patiënt omdat het voor het “geïnformeerd” te kunnen toestemmen noodzakelijk is om te verifiëren dat de informatie ook daadwerkelijk door de patiënt begrepen is. Dit relativeert het juridisch belang van het schriftelijk administreren van geïnformeerde toestemming. De essentie van de geïnformeerde toestemming is dat de patiënt de informatie over de evolutie van de gezondheidstoestand en over de informatie die relevant is voor de voorziene tussenkomst van de beroepsbeoefenaar.
In praktische zin komt uit de terreinaudit naar voren dat er in de verschillende ziekenhuizen een onderscheid gemaakt wordt tussen de geïnformeerde toestemming voor de ingreep en de informatie die wordt verschaft tijdens het preoperatief consult door de anesthesist in geval van een primaire keizersnede. Hier worden de aspecten rond anesthesie en analgesie uitgeklaard, en de toestemming kan in een ander document worden geregistreerd. Gezien dat zowel de bevalling als de anesthesie tussenkomsten zijn door een zorgbeoefenaar, heeft de patiënt ook het recht op deze informatievoorziening en het geven van een geïnformeerde toestemming voor beide tussenkomsten.
11.2 Aanbevelingen
Wij doen de volgende aanbevelingen over de informatievoorziening naar de patiënt een over de geïnformeerde toestemming.
De ziekenhuizen moeten een goed zorgpad implementeren dat en alle relevante informatie en het begrijpen van deze informatie door de patiënten omvat. Het noteren van de geïnformeerde toestemming is belangrijk zolang het zorgt dat in de praktijk ook voldaan wordt aan alle voorwaarden van een geïnformeerde toestemming. Het is dus zeker niet de bedoeling dat dit een louter administratief gegeven is.
De sector kan de ziekenhuizen ondersteunen in de informatievoorziening door het opstellen en standaardiseren van de verschillende informatievormen zoals documenten, instructies, video of andere mogelijke manieren om de informatie tot bij de patiënt te krijgen.
Op het beleidsniveau blijft het belangrijk om te blijven monitoren of in alle gevallen aan de voorwaarden van een geïnformeerde toestemming voldaan wordt. Het is hierbij belangrijk om een onderscheid te blijven maken tussen de juridische verplichtingen enerzijds en de kwaliteitsindicatoren rond geïnformeerde toestemming anderzijds.